KennemerKunstgilde

Kunst & Cultuur in de Late Middeleeuwen

Rek1titelbladToen ik in 2013 begon met het maken van een reconstructie van Middeleeuws Radboud wees conservator Carolien van Berge mij op het bestaan van een rekening. Deze rekening beschrijft de verbouwing van het kasteel in de periode 1438 – 1444. Het is zo’n uitgebreid document dat deze rekening de belangrijkste bron van het onderzoek is geworden. Het geeft ook een geweldig en gedetailleerd beeld van kasteel Medemblik, maar ook van kasteelbouw algemeen, in de 15e eeuw. Wanneer ik in mijn verhaal spreek over ‘de rekening’ dan verwijs ik naar dit document.

Ben Dijkhuis is al jaren bezig met onderzoek naar Radboud en andere kastelen in Noord-Holland. Hij ontdekte samen met Bernd Ooijevaar in het Nationaal Archief de rekeningen en transcribeerde de gehele tekst. Ik heb veel aan hem gehad bij het interpreteren van de rekeningen.

De verbouwingen van het kasteel vonden plaats juist nadat West-Friesland in Bourgondische handen kwam. De hertog van Bourgondie, Filips de Goede, stationeerde een slotvoogd in Medemblik die als Dijkgraaf en Schout fungeerde. Het was deze slotvoogd, Banjaert Sey Jansz. die, op kosten van Bourgondie, het kasteel liet verbouwen.
Op verschillende plaatsen lezen we dat het kasteel voor de verbouwingen is een slechte staat verkeerde. Sommige muren stonden op instorten en torenspitsen waren in de gracht gevallen.

Natuurlijk wil je de informatie uit de rekening verifieren met andere documenten. Er is een inventaris uit 1554 waaraan we de functies- en aanwezigheid van verschillende ruimtes kunnen boekstaven.
Tot zover de rekeningen….

Iconografie
764px-1588-MedemblikVerder is het goed om afbeeldingen te gebruiken. Helaas bestaan er dus geen middeleeuwse afbeeldingen van het kasteel. dat was ook een van de redenen voor mij om dan zelf tekeningen te gaan maken. De oudste herkenbare afbeelding van het kasteel is te vinden op een stadsplattegrond uit 1588. Het kasteel staat er welliswaar klein, maar wel betrouwbaar getekend op. We kunnen de verschillende onderdelen van het kasteel onderscheiden. Dit is van belang omdat het de enige afbeelding is van het kasteel voordat de Nieuwe Poort en de Molkentoren gesloopt zijn. Helaas was de voorburcht in 1588 blijkbaar al verdwenen.

roghman1647_2 roghman1647Links: Tekeningen van Roghman uit 1647

Onder: Tekening van Blaeu uit 1749

 

 

 

Blaeu1649

In de 17e eeuw worden er verschillende boeken en series uitgegeven waarin Nederlandse kastelen worden afgebeeld. Deze afbeeldingen zijn soms zeer gedetailleerd en betrouwbaar. We hebben deze afbeeldingen dan ook gebruikt om te zien of er nog middeleeuwse resten en details aan het kasteel te vinden zijn.
Kijk bijvoorbeeld naar de muurankers op de tekeningen. Zo zie je hoe vloeren en daken lopen en zo herken je de indeling van VOOR de grote restauraties.

 

Opmetingen
Van het deel van het kasteel welke er nu nog staat zijn goede opmetingen. Zowel van vlak voor als van na de restauratie en reconstructies van rond 1910. Maar we zijn natuurlijk vooral geinteresseerd in de verdwenen delen van het slot. kadaster maten 1811Er bestaat een kadastrale kaart uit het begin van de 19e eeuw waar de Gevangenistoren en de Oude Poorttoren nog op staan. Afgaand op de maten van het Huys is deze kaart zeer nouwkeurig en we weten dus ook de maten van deze twee torens.
Archeologische opgravingen zijn er niet- of weinig gedaan dus daar zijn weinig gegevens van. Het fundament van de Molkentoren is echter wel zichtbaar in de gracht, onder de waterlijn. Let wel, deze is veel groter dan het opgemetselde deel van de toren! Zo weten we dat de Molkentoren en de Gevangentoren dezelfde diameter hadden (in elk geval op het maaiveld).

Vergelijking met andere kastelen

Hanneke Ronnes heeft veel onderzoek gedaan naar de verschillende kamers en hun functies in kastelen. Over kleurgebruik in kastelen heb ik zelf HIER gepubliceerd.
Als er 1 kasteel is waar je Radboud mee kan vergelijken is het wel het Muiderslot. Het is in de zelfde periode gebouwd (late 13e eeuw), heeft nagenoeg dezelfde plattegrond en is in dezelfde periode (Bourgondie, 15e eeuw) drastisch verbouwd.
Wanneer je een reconstructie van Radboud wil maken is het vaak dus interessant om naar het Muiderslot te kijken.

Keldermans2Een ander belangrijk, en vergelijkbaar kasteel is het kasteel van Schoonhoven. Dit is echter een speciaal geval. Het is namelijk nooit gebouwd. Desondanks (of juist daarom!!) zijn de bouwtekeningen bewaard gebleven. Dat is een unicum in de Nederlandse kastelenwereld. Dit kasteel zou begin 16e eeuw gebouwd worden en is dus strikt genomen geen echt Middeleeuws kasteel. Al voldoet het wel aan alle voorwaarden voor een 15e eeuws kasteel (verdedigbaar en bewoonbaar). De plattegrond van kasteel Schoonhoven toont ons dus in feite het ideale, nieuw te bouwen 15e eeuws kasteel. Het is zeer interessant om vergelijkingen te maken tussen deze plattegrond en de indeling van kasteel Radboud. Ik doe dat in het hoofdstuk ‘Interieur’.