Muurschilderingen
Vanaf maart 2016 zijn Wim de Goede (alias Willem van Wijck) en Hetty Kienhuis (alias Hendrickje Kindehuysen) bezig met de verschillende muurschilderingen van de Rode Kamer. Aan deze muurschildering is een uitgebreid bronnenonderzoek, verfproeven, schetsen enz vooraf gegaan.
Update 2 april 2016:
12 dagen zijn we nu aan het werk in het Muiderslot. Hetty en ik maken een muurschildering zoals die er omstreeks 1450 uitgezien zou kunnen hebben. Het basisontwerp en idee is niet van ons maar van Marius Bruijn en de medewerkers van het Muiderslot. Wij hebben als schilders uiteraard onze eigen inbreng in de uitvoering. Meer over de achtergrond van dit project kunt u HIER lezen.
Voor ons is het natuurlijk een spannend
en buitengewoon eervol project, waarbij we wel rekening moeten houden met de kaders van het project. Maar het is vooral ook een interessante speurtocht naar het hoe en wat van het muurschilderen in de 14e en 15e eeuw in de lage (en omringende) landen.
In Nederland en België zijn in kerken en woonhuizen (oa Utrecht) aardig wat fragmenten van muurschilderingen uit die periode aangetroffen. Veelal gaat het om eenvoudige decoratieve schilderingen van ranken en bloemen. Uiteraard ontbreken de heiligen niet en in een enkel geval is een ridder te paard in stripverhaalvorm uitgebeeld (Utrecht, 14e eeuw). Meestal zijn de schilderingen eenvoudig en eendimensionaal uitgewerkt. Een omtreklijn, een vulling met 1 kleur en soms wat kleurverloop in het vak.
Af en toe tref je restanten aan van wat meer realistisch schilderwerk. Het fresco in de kerk van Dirksland, de plafondschildering de Grote kerk van Naarden (1516) en de schilderingen in de Sint-Janskerk van Mechelen zijn enkele voorbeelden (waarbij in Mechelen duidelijk te zien is dat er twee schilders met een afwijkende stijl hebben samengewerkt). Ongetwijfeld zijn er meer.
De schilderingen in de lage landen zijn veelal uitgevoerd in de seccotechniek. Pigmenten werden afhankelijk van type gebonden met eigeel, eiwit, kalk, caseïne en later lijnolie. Bij de seccotechniek wordt er op een droge (of in gunstige gevallen in een halfdroge) pleisterlaag. Het pigment ligt er dus min of meer bovenop. Zes- of zevenhonderd jaar lang zijn de pigmenten blootgesteld aan de elementen (of overgepleisterd/schoongebikt). Dan is het dus niet vreemd dat er alleen maar donkere tekenlijntjes met wat resten pigment zijn overgeleverd. Maar hoe zag de echte schildering er eigenlijk uit?
Een groot verschil met de situatie in Italië. 14e en 15e eeuw: een hoogtepunt in de frescotechniek. Vaak zeer realistisch geschilderd. Bij fresco’s worden de pigmenten gebonden met de kalklaag. Vele malen bestendiger en dus veel beter behouden.
Al werkende stel ik mij zo voor dat we schilders zijn uit de lage landen anno 1450 die in opdracht van een machtige en vermogende kasteelheer een muurschildering maken. Geld speelt geen rol en kostbare pigmenten zijn ruimschoots voorhanden. Zouden wij dan niet geïnspireerd en geïmponeerd zijn door die vermaarde frescoschilders uit Italië? Of zelfs daar op studiereis zijn geweest en de technieken hebben geleerd? Weg met die houterige figuurtjes uit de vorige eeuw! Het caseïne- of nog beter kalkcaseïnetempera geeft ons ook nog eens de mogelijkheid !
De experts onder u zullen ongetwijfeld daarover hun eigen gedachten hebben. Ik houd me aanbevolen voor nieuwe informatie.
Hoe dan ook, 12 dagen werken, we schieten aardig op maar we zijn nog niet klaar. Voor de schouw zijn nog een aantal dagen nodig (achtergrond, wapens, binding van het geheel, nisplafond) en ook voor de rankenschilderingen. Omdat het kasteel vanaf vandaag is geopend voor publiek is er voorlopig geen steiger meer mogelijk. De schouw blijft dus nog even in deze “onaffe” staat, maar de ranken zijn half april wel klaar. En daarna zijn we nog in de weer met wat kinderactiviteiten. We zijn dus nog vaak in het Muiderslot de komende tijd.
Update 6 april 2016:
Zeventien giornata
We naderen de finish. Nog drie dagen en de schildering is klaar. Alleen de schouw is niet af. Dat kan pas na 1 november wanneer het kasteel gesloten is en er een steigertje kan komen. De Kemenade – het vertrek waar we werken – is door de schoolklassen die het Muiderslot bezoeken, het drukste deel van het kasteel en een steiger of ladder staat enorm in de weg. Even geduld oefenen dus.
Al met al zo’n zeventien dagen doorgebracht op de trap en de steiger. We merken enige verkramping in arm- , schouder- en beenspieren. Omdat je lang in dezelfde houding staat. Zeventien dagen maar; een beetje muur- of gewelfschildering in de middeleeuwen en renaissance duurde maanden of zelfs jaren!
Een muurschildering is teamwork. Ieder heeft zo zijn specialiteit. Bij fresco’s geldt dat veel sterker dan bij secco’s. Bij een fresco werken een aantal schilders samen met stukadoors aan de schildering. Per dag kun je vanwege het drogen van het pleisterwerk maar een beperkt deel (giornata) van de schildering doen. En dat deel moet direct goed zijn. Dat is lastig omdat je steeds het grote geheel in het oog moet blijven houden. Dat maakt dat samenwerking op alle niveaus noodzakelijk is.
Ook wij hebben onze specialiteit. Hetty kan bv heel goed strakke ornamenten schilderen. Zij heeft daarom deze week gewerkt aan de liggende rankenfries tussen de schouw en de deur rechts. Ik heb daar geen geduld voor en heb mij dus beperkt tot de deurboog en de wapens. Op de foto’s het resultaat van onze zeventien giornata.
Update 15 april 2016:
Op de schouw na – zie vorige update -zijn we klaar met het schilderwerk!
2-ondertekening
3-eerste verflaag
4-tweede verflaag, wapens
5-derde verflaag, kleurverloop