KennemerKunstgilde

Kunst & Cultuur in de Late Middeleeuwen

Zoals eerder gezegd komen metseltekens in heel noordwest Europa voor. Eigenlijk overal waar men traditioneel met baksteen bouwt. Een selectie van wat ik zoal ben tegengekomen:

Duitsland:

Norden Rathaus 2Norden, Ost Friesland

Norden Rathaus 1Altes Rathaus uit 1539 van stadje Norden in Ost Friesland (DE).

Op de toren is een vreemd pilaar-achtig teken te zien. Het zou ook een variatie op de wolfsangel kunnen zijn zoals dat in het nabij gelegen Ter Apel te vinden is.

Norden Bibliothek 2Norden Bibliothek 1Op de zijgevel van de bibliotheek, gevestigd in het ‘Vossenhus’ uit de vroege 16e eeuw, zien we het teken nogmaals. Ditmaal wel omsloten door ruitvarianten.

Lübeck, Sleeswijk-Holstein

tekens-aegidiuskirche-lubeckHet centrum van Lübeck kent, in tegenstelling tot veel andere Duitse steden nog zeer veel middeleeuwse gebouwen. De typisch Noord-Duitse baksteengotiek bevat veel patronen in het metselwerk. De bezwerende of decoratieve functie van dit metselwerk is dikwijls moeilijk te onderscheiden.

De duidelijke metseltekens, veelvoorkomende ruitvormen, zijn in elk geval goed zichtbaar op de toren van de Sint Aegidiuskerk. De kerk is gesticht in de 13e eeuw. De toren is gebouwd in de 14e eeuw.

Wassenberg, Nordrhein-Westfalen

In het historische stadje Wassenberg, vlak over de grens bij Roermond, staat de kerk Sint Georg. De kerk is in 1944 verwoest maar de toren uit 1420 staat nog overeind. In het derde bouwdeel met blinde boogvensters bevinden zich diverse schuinkruisen.

In de nabijgelegen kasteeltoren (‘bergfried’) van Wassenberg, ook uit 1420, heb ik geen metseltekens kunnen ontdekken.

Schloss Gelting, Angeln

In het noorden van Duitsland, in de regio Angeln ligt het Schloss Gelting. Op dit kasteelterrein staat een boerderij die in 1753 sterk is verbouwd maar waarschijnlijk ouder is. Hierop zijn twee ruitcombinaties te zien.

Belgie:

Westerlo

Merode metseltekenHet Belgische dorp Westerlo, in de provincie Antwerpen, kent verschillende kastelen.

Het oudste kasteel van Westerlo, een van de zetels van de familie De Merode heeft een mooi hartvormig teken (Heilig Hart) in de -waarschijnlijk- 16e-eeuwse vleugel.

Gaasbeek

Gaasbeek metseltekensHet grote kasteel van Gaasbeek, in Vlaams-Brabant, vlak bij Brussel kent verschillende metseltekens in de buitengevel (rond 1500). Te zien is in elk geval een schuinkruis en een dubbele ruit.

Brugge

Als er één Vlaamse stad bekend staat om zijn middeleeuwse gebouwen dan is het wel Brugge. natuurlijk zijn veel van de huizen in de stad uit de 19e eeuw (neo-gotiek) en ook is er in de 19e eeuw heel veel onherkenbaar en onherstelbaar gerestaureerd, dus je moet kritisch kijken om ‘echte’ middeleeuwse gebouwen te vinden. Toch zijn er flink wat metseltekens aan te treffen uit de 15e- en 16e eeuw. Kenmerkend voor Brugge is dat de metseltekens vaak van opvallend groen verglaasde bakstenen zijn gemaakt.

Oostmeers 9.
Typisch Brugs burgermanshuis, begin 16e eeuw.
Hoek Ezelstraat – Oude Zak. Kruisteken in de zijgevel. Donkere, niet verglaasde stenen. waarschijnlijk 16e eeuw.
Goezeputstraat. Zijgevel van het Bisschoppelijk paleis uit de 16e eeuw. De metseltekens zijn wellicht onderdeel van een 15e-eeuwse voorganger van het gebouw. Opvallend is het rechter teken: een maalkruis gecombineerd met een Heilig Hart (of is het een vuurslag?).
Zilverstraat 38. Maalkruis op 16e-eeuwse gevel in 14e-eeuws woningcomplex.
Burg, oostgevel Brugse Vrije.
Onze Lieve Vrouwekerk. Een van de aanbouwen bevat een interessant metselteken. Waarschijnlijk 16e eeuw.
Detail O-L-Vrouwekerk
Sint Jans Hospitaal. Aan de kloostergang bij de apotheek zijn vier hele mooie metseltekens te zien. Waarschijnlijk uit de tijd van het pand, 1503.
Deze metseltekens aan het Sint Jans Hospitaal zijn van groen geglazuurde stenen en zo goed bewaard dat het waarschijnlijk is dat ze gerestaureerd zijn.
Dit grote uitzonderlijke metselteken is ook te vinden aan het Sint Jans Hospitaal. Het onbekende bovenste logo en de in geglazuurd baksteen gevormde letter ‘C’ doen vermoeden dat dit teken uit de restauratie (19e eeuw) stamt.

Denemarken:

Ribe

ribe-tekensRibe is de oudste stad van Denemarken, gesticht in de achtste eeuw als handelsplaats van de vikingen. Het stadje kent een reeks van middeleeuwse baksteengebouwen en een merendeel vakwerkhuizen.

De Vor Frue Kirke Maria, de domkerk van de stad is gesticht in 948 en is een mooi voorbeeld van noordelijke romaanse kerkbouw. De ‘burgertoren’ is gebouwd van baksteen in 1333 en bevat een mooi ruitpatroon van zwarte bakstenen, net onder de dakrand van de tweede verdieping.

Retro-neotekens

Uit de periode rond 1900 kennen we al de ‘neotekens’: patronen die verwijzen naar middeleeuwse bouwkunst maar zonder de bezwerende intentie.  Nu de hedendaagse ‘retro’ architectuur weer teruggrijpt op vormen uit de 19e- en 20e eeuw zou je kunnen spreken van ‘retro-neotekens’.

SanMarinostraat AlmereEen mooi voorbeeld is te zien in Almere. In de San Marinostraat (ca 2010)  staat een bouwblok in retrostijl met gele ruiten en andere patronen.